مجلس، نهاد قانونگذاری در ایران همواره و در طول ادوار تاریخ کشور مورد توجه جدی بوده است و در این میان ایرانیان شاهد تشکیل مصلحت خانه 25 نفره تا خانه ملت 290 نفره بوده اند.

به گزارش بصیرآنلاین، نهاد قانونگذاری در ایران در ادوار مختلف تاریخ دستخوش تحولاتی بوده و نقش های مهمی را ایفا کرده و منشا بسیاری از اتفاقات مهم بوده است.

براساس اصل هفتاد و یکم قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانونگذاری را دارا است و در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند.

مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانونگذاری، مسوولیت های نظارتی نیز بر عهده دارد.

در حال حاضر 290 عضو این نهاد قانونگذاری بر اساس اصل شصت و دوم قانون اساسی با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند.

خانه ملت سابقه و تاریخچه کهنی دارد به طوری که اسناد نشان می دهد در زمان اشکانیان هم چنین ساختاری در تشکیلات حکومتی ایران وجود داشت.



**اشکانیان بنیانگذار مجلس در ایران

نخستین مجلس شناخته شده در تاریخ ایران به زمان اشکانیان باز می گردد. در این دوران مجلس مهستان از میان بزرگان و اشراف ایرانی به دو دسته بزرگان و شاهی تقسیم می شده است. پس از حمله اعراب به ایران بساط مجلس در حکومت های ایران برای بیش از 12 قرن برچیده شد.

در زمان ناصرالدین شاه وی در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی را صادر کرد. از جمله مجلس 25 نفره «مصلحت خانه» یا به اختصار «مجلس مشورت» و «مجلس وکلای تجار».

نخستین مجلس ملی کشور پس از انقلاب مشروطه تشکیل شد، فرمان تشکیل این مجلس در روز 14 مرداد سال 1285 توسط مظفرالدین شاه به امضا رسید.

مجلس شورای ملی که در فرمان مشروطیت نیز یک بار مجلس شورای اسلامی خوانده شده بود از 1285 تا 1368 در حدود 83 سال به حیات خود ادامه داد و در جریان بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 از مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام یافت.



**شهادت آیت الله مدرس و روز ملی مجلس

«سیدحسن مدرس» در سال 1249 در زواره ی اردستان به دنیا آمد. در 6 سالگی به‏همراه پدرش به قمشه رفت و نزد پدربزرگش میرعبدالباقی درس خواند و پس از درگذشت میرعبدالباقی، در شانزده سالگی برای ادامه ی تحصیلات به اصفهان رفت.

وی، تحصیل خود را در علوم اسلامی در اصفهان و سامرا و نجف ادامه داد. در نجف اشرف، نزد مراجعی چون میرزای شیرازی، آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی به تحصیل پرداخت.

مدرس، تحصیلات حوزوی اش را تا درجه ی اجتهاد ادامه داد؛ آنگاه به اصفهان بازگشت و مشغول تدریس فقه و اصول شد.

فعالیت سیاسی وی به ‏دنبال عضویت در انجمن ایالتی اصفهان آغاز شد. در 1289 هم زمان با تشکیل دوره ی دوم مجلس شورای ملی که پس از استبداد صغیر برپا شد، مدرس، با معرفی آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی، به عنوان یکی از مجتهدان تراز اول به مجلس شورای ملی اعلام و در مجلس نیز پذیرفته شد.

وی، در دوره ی سوم نیز به نمایندگی از مردم تهران به انتخاب شد ولی این مجلس به ‏علت فشار خارجی و آغاز جنگ جهانی اول یک سال بیش‏تر دوام نیاورد.

پس از وقوع کودتای سوم اسفند 1299 که به دست رضاخان پهلوی و سیدضیاءالدین طباطبائی، بسیاری از آزادی‏خواهان دستگیر شدند. از آن میان مدرس نیز به قزوین تبعید و در آن جا زندانی شد.

وی، بیش از سه ماه در زندان بود و پس از عزل سیدضیا آزاد شد. پس از آزادی به نمایندگی مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب و به ‏عنوان نایب رییس مجلس و رهبر اکثریت مجلس برگزیده شد.

دوره ی پنجم مجلس در 1302 افتتاح شد و در آن دوره ی پراهمیت تاریخ مشروطه که با تغییر سلسله ی قاجار و روی کار آمدن رضاخان همراه بود مدرس رهبری اقلیت مجلس را بر عهده داشت.

یکی از وقایع مهم مجلس پنجم، استیضاح رضاخان بود. در روز هفتم مرداد 1304 ، مدرس ‏همراه با 6 تن دیگر از نمایندگان مخالف، رضاخان رییس الوزرا را به ‏دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه، استیضاح کردند.اما رضاخان توانست به رغم آن مخالفت ها، زمینه ی تصویب انقراض قاجاریان و پادشاهی خود را فراهم کند.

رضاخان طی برگزاری انتخابات مجلس هفتم، با مداخله ی آشکار در انتخابات و حذف آرای مدرس، اجازه نداد وی به مجلس راه یابد. آنگاه در 16 مهر 1307 او را دستگیر و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعید کرد.

مدرس هفت سال در خواف تحت نظر مأموران بود و در 22 مهر 1316 از خواف به کاشمر منتقل شد. در آن زمان رضاخان دستور قتل مدرس را به رییس شهربانی کاشمر داد، ولی او به این کار تن نداد. در نتیجه، این مأموریت به «جهانسوزی»، «متوفیان» و «خلج» واگذار شد.

عوامل رضاشاه در شب دهم آذرماه سال 1316 مدرس را به شهادت رساندند و پیکرش را به خاک سپردند.

بر اساس مصوبه ی مجلس شورای اسلامی در سال 1372، دهم آذرماه، سالروز شهادت آیت‏الله سیدحسن مدرس، به ‏عنوان «روز مجلس» نام‏گذاری شده است.

انگیزه‏ی اصلی از این نام‏گذاری، حضور و مبارزات خستگی‏ناپذیر شهید مدرس در مجلس شورای ملی علیه استبداد و استعماربوده است.



**مجلس ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

مجلس، بعد از انقلاب اسلامی اهمیت از دست رفته خویش را بار دیگر به دست آورد. با پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس شورای اسلامی به عنوان مرجع اصلی قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران فعالیت خود را آغاز کرد.

امام خمینی (ره) در این زمینه می‏گویند:

«مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است. مجلسی است که باید متفکران و آقایان، مسایلی را که ما یحتاج ملت و کشور است در میان بگذارند و با هم مشورت کنند.»

براساس اصل 64 قانون اساسی تعداد‏ نمایندگان‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ دویست‏ و هفتاد نفر در نظر گرفته شد و تغییر این تعداد بر اساس سازوکاری پیش بینی شد که‏ از تاریخ‏ بازنگری در قانون اساسی در سال‏ 1368 پس‏ از هر 10‏ سال‏، با در نظر گرفتن‏ عوامل‏ انسانی‏، سیاسی‏، جغرافیایی‏ و نظایر آنها حداکثر 20 نماینده‏ می‏ تواند اضافه‏ شود.



**ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی

اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز در بیست و چهارم اسفندماه 1358 برگزار شد و در روز هفتم خردادماه 1359 اولین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

با توجه به شرایط انقلابی جامعه ایران، این دوره، به خاطر اختلاف نظر شدید نمایندگان که از طیف ها و گروه های مختلف سیاسی بودند به تغییر قوانین قدیمی و تصویب قوانین جدید مشغول شد. البته وقوع جنگ در سال 1359، سال های پایانی دوره مجلس اول را به خود مشغول کرد.

انتخابات دومین دوره مجلس در بیست و ششم فروردین ماه 1363 برگزار شد. برگزاری انتخابات این دوره با تصرف بخش هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای عراق مصادف بود، اما انتخابات حوزه های جنگ زده برای مهاجرین آن شهرها در حوزه های مجاور برگزار شد. در این دوره شدیداً تحت الشعاع جنگ قرار داشت. علاوه بر این، برخی از مسایل سیاست خارجی نظیر تداوم دشمنی آمریکا نیز از دل مشغولی های مجلس دوم بود.

در نوزدهم فروردین ماه 1367 که آخرین سال جنگ تحمیلی بود، انتخابات سومین دوره مجلس برگزار شد. در این دوره مباحث سازندگی ویرانه های موضوع مهم برای مجلسیان بود.

انتخابات دوره چهارم مجلس در 21 فروردین 1371 برگزار شد. تداوم سازندگی همچنان در رأس دستور کارهای مجلس این دوره بود.

انتخاب نمایندگان پنجمین دوره مجلس در هجدهم اسفندماه 1374 صورت گرفت. مقابله با برخی از مسایل خارجی نظیر افزایش فشارهای آمریکا و اروپا بویژه پس از اعمال تحریم های آمریکا علیه ایران مهم ترین موضوع کاری مجلس پنجم بود.

بنابر سازوکاری که در اصل 64 قانون اساسی طراحی شده بود و بر اساس یکی از مصوبات دوره پنجم ، تعداد منتخبان از دوره ششم مجلس شورای اسلامی به 290 نفر و تعداد حوزه های انتخابیه به 207 حوزه افزایش یافت.

انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در بهمن 1378 برگزار شد. این دوره توسعه سیاسی در عرصه داخلی و تنش زدایی در عرصه سیاست خارجی را در دستور کار خود قرار داد.

انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز در اسفند 1382برگزار شد. مقابله با مشکلات اقتصادی و اجتماعی، تصویب پروتکل الحاقی، تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و... از مهم ترین موضوعاتی بود که پس از شروع به کار این دوره مجلس در دستورکار نمایندگان قرار گرفت.

در اسفند 1386 نیز شاهد برگزاری انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی بودیم و طرح کاهش رابطه با انگلیس ، اصلاح الگوی مصرف انرژی و طرح سوال از رییس جمهور وقت «محمود احمدی نژاد» از مهم ترین موضوعات مورد پیگیری این مجلس بود.

در نهایت انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند 1390 برگزار شد؛ باید منتظر ماند که نمایندگان دور نهم چه پرونده ای از خود به جای می گذارند؟

از: سمیه لاری